Witają wędrowców podniesioną łapką. Znajdziemy je w witrynach sklepów, w pobliżu wejść do restauracji, przed kolekturami lotto a nawet w prywatnych domach. Coraz częściej spotykamy je też w Europie, szczególnie w miejscach związanych z szeroko pojętą kulturą Azji. Maneki neko – koty witające mają długą i owianą wieloma legendami historię.
Dlaczego zapraszają?
Pojęcie Maneki neko wywodzi się od dwóch japońskich słów – „maneku” – przywoływać oraz „neko” – „kot”. Są to więc koty „zapraszające” albo „przywołujące”. Figurka kota ma zwykle jedną łapkę podniesioną wysoko nad głową. Aby zrozumieć, dlaczego ten gest kojarzy się Japończykom z zapraszaniem, musimy przede wszystkim wiedzieć, że gest przywołania w Japonii rożni się od tego, którego używamy w Europie. Jeśli w Japonii chcemy komuś niewerbalnie przekazać, aby do nas podszedł, ustawiamy dłoń wierzchem do góry, a następnie machamy nią w pionie, tak, jakbyśmy chcieli zagarnąć coś w swoim kierunku. Jest to gest bardzo podobny do gestu jaki wykonuje myjący się kot. Japończyk widząc myjącego pyszczek kota może odnieść wrażenie, że zwierzątko macha do niego zachęcająco.
Pochodzenie Maneki neko
Sama formuła Maneki neko, czyli przedstawień kota z uniesioną łapką w geście zaproszenia, ma ponad tysiąc lat. Już w chińskim utworze literackim z IX wieku „Youyang Zazu„, znajdziemy wierzenie, że „jeśli myjący się kot, podniesie łapkę ponad uszy, to przyjdą goście”.
Boom na Maneki neko rozpoczął się w Japonii w okresie Edo (od XVI do połowy XIX wieku). W tym czasie nastąpił gwałtowny rozkwit mieszczaństwa i handlu. Koty były nieocenionymi strażnikami dobytku i magazynów. Chroniły dom przed szkodnikami, a więc przynosił szczęście i bogactwo. Było ich jednak mniej niż współcześnie. Mówi się, że z braku prawdziwego kota, handlarze zaczęli umieszczać w domach ich podobizny, aby zapewnić sobie powodzenie.
Legendy i świątynie związane z Maneki neko
Istnieje wiele Japońskich przekazów wyjaśniających skąd wzięły się Maneki neko. Większość pochodzi ze wczesnego okresu Edo, czyli epoki, którą uważa się za moment skrystalizowania Maneki neko w obecnym kształcie.
Jedna z legend opowiada historię pana feudalnego, Ii Naotaki, który podczas polowania zobaczył przed wejściem do świątyni kota. Kot machał łapką zapraszając go do środka. Zachęcony tym widokiem, postanowił odwiedzić świątynię. Gdy tylko wszedł do środka, rozpętała się straszliwa ulewa. Dzięki kotu Naotaka spędził burzę na modlitwach i uniknął przemoknięcia.
Inna wersja tej samej legendy, mówi, że Naotaka schował się przed deszczem pod drzewem, ale zauważył machającego łapką kota i zdecydował się wejść do świątyni. W chwile potem w drzewo, pod którym stał, miał uderzyć piorun.
W każdym razie, Naotaka został opiekunem świątyni, która rozkwitła jak nigdy wcześniej. Wdzięczni mnisi postawili kotu po śmierci pomnik.
Wspomniana legenda przekazywana jest w świątyni Goutokuji znajdującej się w tokijskiej dzielnicy Setagaya. Świątynia, chociaż trochę oddalona od turystycznych szlaków, znana jest ze znajdujących się na jej terenie wielu figurek Maneki neko i warta odwiedzenia.
Z kolei przekaz dotyczący znajdującej się w Shinjuku świątyni Jishouin mówi o słynnym samuraju Ōta Sukenaga, który prowadząc działania wojenne znalazł się w trudnej sytuacji i zgubił w górach. Wtedy na drodze spotkał kota, który zaprowadził jego oddział do świątyni. Dzięki temu Sukenaga mógł przegrupować swoje wojska i odwrócić losy wojny.
Innym miejscem silnie związanym z „kotami przywołującymi” są świątynie w tokijskiej dzielnicy Asakusa. Podanie głosi, że w okresie Edo w Asakusie mieszkała uboga staruszka. Kobieta miała ukochanego kota, ale była tak uboga, że musiała się go pozbyć. Tej samej nocy kot pojawił się w jej śnie i kazał kobiecie wykonać swoją podobiznę. Obiecał, że odmieni to jej los. Staruszka zaczęła sprzedawać figurki kotów w pobliżu świątyni a te zyskały ogromną popularność. Podobno udało jej się nawet odzyskać ukochanego pupila.
Maneki neko i ich działanie
Figurki Maneki neko są zwykle niezbyt duże, od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów. Najczęściej ustawia się je w oknach restauracji i sklepów – mają zapraszać do środka klientów i tym samym wspierać rozwój biznesu. Mówi się, że jeśli figurka kota ma podniesioną do góry prawa łapkę, to „przywołuje” pieniądze, jeśli lewą to „ludzi”, czyli potencjalnych klientów. Podobno większą moc mają koty o długich łapach, są w stanie sięgnąć dalej i przywołać szczęście, której inaczej by nas nie dosięgło.
Zdarzają się także figurki z obiema łapkami do góry – w teorii powinny mieć więc podwójny efekt. W praktyce trzeba na nie jednak uważać, mogą zostać uznane za objaw chciwości i przynieść efekt wprost przeciwny do oczekiwanego.
Kot we wszystkich kolorach
Większość Maneki nako ma czerwono uszka oraz obróżkę z dzwoneczkiem. Czasem trzymają w łapkach talizmany lub inne przedmioty kojarzące się ze szczęściem i bogactwem. Klasyczne Maneki neko są białe lub trójkolorowe – o umaszczeniu biało-rudo-brązowym. Genetycznie takie wielokolorowe umaszczenie mają z reguły samiczki, u samców jest bardzo rzadkie, jeden kot na około 1000 będzie miał futerko w trzech kolorach. W związku z tym, że tak umaszczonego kota bardzo trudno spotkać, posiadanie go miało przynosić szczęście. Współcześnie spotkamy figurki w wielu kolorach, każdy z nich ma oddziaływać na inna sferę życia:
– Biały : szczęście
– Złoty : bogactwo
– Czarny : chroni przed niebezpieczeństwem
(według wierzeń czarne koty lepiej widzą w ciemnościach więc szybciej zauważą zbliżające się niebezpieczeństwo)
– Niebieski: bezpieczeństwo na drodze
– Zielony: powodzenie w szkole
– Czerwony : chroni przed chorobami
– Różowy : powodzenie w miłości
– Żółty : udany związek
– Lamparcie cętki: powodzenie w wyborach
Jak nietrudno się domyślić, kolorowe koty to wynalazek stosunkowo świeży. Biznes pamiątkarski jest w Japonii rozwinięty do granic możliwości i tradycyjne maneki neko stały się jego ofiarą.
Gdzie je znajdziemy?
Maneki neko spotkamy w Japonii na każdym kroku. Nie zawsze mają postać figurek, natrafimy na breloczki, plakaty, obrazki a czasem także kamienne rzeźby. Jak wspominałam, najbardziej klasycznym miejscem na maneki neko są witryny sklepowe oraz wejścia do restauracji czy hoteli. Stawia się je w punkcie widocznym dla przechodzących obok klientów. Uważa się, że koty nie lubią samotności, muszę więc znaleźć się w miejscu gdzie pojawiać się będzie wiele osób i gdzie ktoś od czasu do czasu je zauważy. Jeśli Maneki neko ustawia się w domach, to zwykle albo w okolicy przedsionka (genkan) albo w salonie. Podobno im wyżej siedzą, tym więcej szczęścia są w stanie dostrzec i przygarnąć.
Talizman i ozdoba
Koty zapraszające są jednym z wielu sposobów, jaki stosują Japończycy, aby zapewnić sobie powodzenie. Japonia to kraj w którym talizmany i wróżby są bardzo popularne. (Zobacz też: Omikuji – wróżby dla odważnych) Z drugiej strony popularność Maneki neko to nie tylko wiara w ich dobroczynne działanie, ale przede wszystkim chęć ozdobienia sklepu czy mieszkania figurką tego sympatycznego kota. Maneki neko mają wiele form, poza klasycznymi masowo produkowanymi figurkami, można znaleźć też przedstawienia o zdecydowanie większym poziomie artyzmu. Glina, papier, drewno, metal – każdy znajdzie dla siebie kota, który idealnie dopełni wnętrze. Nie a się też ukryć, że widok kotka machającego do nas zachęcająco łapką budzi pozytywne uczucia i zachęca do odwiedzin. W końcu takie jest jego zadanie.