Rok 2019 jest w Japonii rokiem zmian. Panujący cesarz Japonii – Akihito abdykuje z końcem kwietnia a na chryzantemowym tronie (chryzantema jest herbem rodu cesarskiego) zasiądzie najstarszy z jego synów – książę Naruhito. Za zmianą głowy Państwa, idzie też zmiana ery japońskiego kalendarza. 30 kwietnia kończy się trwająca od 1989 roku era Heisei, a od 1 maja rozpoczyna nowa – Reiwa.
1 maja, dzień w którym książę Naruhito obejmie urząd, będzie w Japonii świętem państwowym. Data ta nie jest przypadkowa. Początek maja to w Japonii Golden Week, wolny tydzień, w którego skład wchodzi kilka następujących po sobie świąt. W tym roku, w związku z wstąpieniem na tron nowego cesarza, Japończycy mogą się cieszyć jeszcze dłuższym, 10dniowym “platynowym tygodniem”.
Monarchia w Japonii
Japonia jest jedynym krajem na świecie, w którym głowa Państwa nosi współcześnie miano “cesarza” (天皇, tennou). Według japońskich kronik pierwszym cesarzem i założycielem japońskiego państwa był legendarny cesarz Jimmu (VI wiek pne). Tradycja głosi, że ród cesarza Jimmu wywodzi się od japońskiej bogini słońca – Amaterasu. To od niego miała rozpocząć się trwająca po dziś dzień linia rodu cesarskiego. Pozycja cesarza była dziedziczona przez tysiąclecia w obrębie szeroko pojętej rodziny cesarskiej. Chociaż zasady przekazywania tronu były swobodniejsze niż te obowiązujące w Europie, można z grubsza uznać za potwierdzone, że rodzina cesarska rządzi Japonią od panowania pierwszego historycznego cesarza – Kanmu (VIII-IX wiek). Co za tym idzie, jest najstarszą panującą dynastią na świecie.
W ciągu wieków znaczenie oraz zakres władzy cesarzy polegały dużym zmianom. Od XII w do połowy XIX wieku faktyczną władzę w państwie sprawowali przywódcy wojskowi – shoguni, a cesarze, chociaż oficjalnie pozostawali ich zwierzchnikami, właściwie nie brali udziału w procesie rządzenia krajem. Era Meiji (przełom XIX i XX wieku) przyniósł odrodzenie i wzmocnienie władzy cesarskiej. Ta jednak skończyła się wraz z kapitulacją Japonii po II Wojnie Światowej. Cesarz zrzekł się przysługującego mu do tej pory tytułu bóstwa, a nowa konstytucja, w której tworzeniu znaczącą rolę odegrały zwycięskie w wojnie państwa alianckie, określa cesarza mianem “symbolu kraju i jedność narodu”.
Oznacza to, że współcześnie, tak jak w przypadku innych monarchii, cesarz pełni funkcję ściśle reprezentacyjną. Chociaż wypełnia szereg zadań związanych z życiem politycznym narodu, jak powoływanie premiera czy rozwiązywanie parlamentu, to są to czynności wykonywane symbolicznie – usankcjonowane uprzednio przez inne ciała polityczne. Jednym z głównych zadań głowy japońskiego państwa jest reprezentowanie go na arenie międzynarodowej.
Shawnc [CC BY 3.0], via Wikimedia Commons
Cesarz Akihito
Urodzony w 1933 roku cesarz wstąpił na tron po śmierci swojego ojca, cesarza Showa, w 1989 roku. Według tradycji jest 125 potomkiem cesarza Jimmu.
Akihito urodził się jako piąty z siódemki rodzeństwa. Jest najstarszym męskim potomkiem cesarza Showa, który przed narodzinami Akihito miał same córki. Poza tradycyjnym japońskim wykształceniem, przyszły cesarz poznawał też język angielski i kulturę zachodu. Jeszcze jako książę, na korcie tenisowym, spotkał swoją przyszła żonę – Michiko Shouda, córkę bogatego biznesmena. Ślub z Michiko był złamaniem wielowiekowej tradycji, która głosiła, że osoby należące do rodziny cesarskiej nie mogą zawierać związków małżeńskich poza kręgami arystokracji.
Cesarz, którego dzieciństwo przypadło na okres II Wojny i późniejszej okupacji amerykańskiej, znany jest ze swojego pacyfistycznego i pojednawczego nastawienia. Wielokrotnie wyrażał ubolewanie w związku z polityką Japonii w Chinach, Korei i innych państwach azjatyckich przed i w czasie II Wojny Światowej. Równocześnie, przez cały okres panowania, pracował nad zbliżeniem rodziny cesarskiej do narodu japońskiego. Od wstąpienia na tron odwiedził wszystkie 74 prefektury Japonii. W 2011 roku, w telewizyjnym orędziu, przekazał Japończykom słowa otuchy po katastrofalnym trzęsieniu ziemi i tsunami. Było to jego pierwsze wystąpienie w telewizji.
W ostatnich latach stan zdrowia cesarza zaczął się pogarszać. Już od 2010 roku pojawiały się przesłanki sugerujące nadchodzącą abdykację. W roku 2016, 83 letni wówczas cesarz, wystąpił w telewizji z orędziem, w którym podkreślał swój podeszły wiek i zły stan zdrowia. Media zinterpretowały wystąpienie jako zapowiedź abdykacji. To z kolei wymusiło zmianę w prawie, jako, że nie przewidywało ono takiej możliwości. Uchwalona w 2017 jednorazowa ustawa umożliwiła rezygnację cesarza i przekazanie urzędu księciu Naruhito, starszemu z książąt. Ma to nastąpić 30 kwietnia 2019. Będzie to pierwsza abdykacja japońskiej głowy państwa od ponad 200 lat.
Książę Naruhito i rodzina cesarska
flickr.com – Michel Temer [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons
Urodzony w 1960 roku książę Naruhito jest najstarszym synem cesarza Akihito i cesarzowej Michiko. Książę Naruhito wychowywany był w otwartości na świat i inne kultury. Studiował historię, najpierw na japońskim elitarnym uniwersytecie Gakushuin a potem na Oxfordzie. Lata spędzone w Anglii wykorzystał także na liczne podróże po Europie i nazywa jedynymi z najlepszych w życiu. Naruhito znany jest ze swojej otwartości i pro-ekologicznego nastawienia.
Swoją przyszłą żonę, Masako Owada, poznał w 1986 roku. Mówiąca wieloma językami, posiadająca międzynarodowe wykształcenie i robiąca karierę w dyplomacji Masako wywarła na księciu ogromne wrażenie. Naruhito oświadczał się trzykrotnie, zanim w końcu ożenił z wybranką w 1993 roku.
W 2001 roku urodziła się córka Naruhito i Masako – księżniczka Aiko. Jako, że w owym czasie nie było w rodzinie cesarskiej męskiego potomka, narodziny Aiko wywołały dyskusję na temat umożliwienia kobiecie dziedziczenia tronu. Nie byłby to zresztą precedens – historycznie Japonią rządziło kilka cesarzowych. Ograniczenie możliwości dziedziczenia tronu przez kobiety wprowadzono dopiero w okresie Meiji, na wzór monarchii pruskiej. Prace nad zmianami w prawie wstrzymano, kiedy w 2006 roku urodził się książę Hisahito, syn młodszego z synów cesarza – Fumihito. Kiedy książę Naruhito zostanie cesarzem, to właśnie Fumihito, a po nim Hisahito, będą następni w kolejce do tronu.
Przekazanie władzy
Już od wielu miesięcy trwają przygotowania do abdykacji urzędującego cesarza. Odbyło się wiele związanych z nią ceremonii i uroczystości dworskich. Do właściwego przekazania władzy cesarskiej dojdzie na przełomie kwietnia i maja.
30 kwietnia to ostatni dzień panowania cesarza Akihito. W Pałacu Cesarskim w Tokyo będzie miała miejsce krótka, bo zaledwie 10 minutowa, ceremonia. Urzędujący cesarz symbolicznie zwróci cesarskie pieczęcie oraz dwa z trzech japońskich świętych skarbów – miecz i klejnoty. Następnie premier Japonii, Shinzo Abe, ogłosi abdykację cesarza. Ceremonię zakończy krótkie przemówienie cesarza Akihito, który po raz ostatni w roli głowy państwa, zwróci się do poddanych. Na uroczystość zaproszono ponad 300 osób, w tym członków rodziny cesarskiej, ministrów i parlamentarzystów. Ceremonia będzie transmitowana w telewizji.
Następnego dnia, czyli 1 maja, książę Naruhito oficjalnie obejmie urząd cesarza. Podczas uroczystości w pałacu zostaną mu przekazane pieczęcie i regalia cesarskie. W przeciwieństwie do ceremonii abdykacji, uroczystość objęcia władzy jest bardzo kameralna. Wezmą w niej udział jedynie wybrani przedstawiciele władz Japonii, niektórzy członkowie rodziny cesarskiej oraz premier i jego ministrowie. Tradycyjnie w uroczystości brać udział mogą wyłącznie mężczyźni, jednak w tym roku prawo to otrzymała także Satsuki Katayama, jedyna pani minister w rządzie premiera Abe. Po ceremonii nowy cesarz wystąpi ze swoim pierwszym publicznym wystąpieniem.
4 maja cesarz Naruhito po raz pierwszy pokaże się publicznie, aby wraz z cesarzową Masako, przyjąć gratulacje od odwiedzających tego dnia pałac Japończyków.
Właściwą uroczystość wstąpienia na tron księcia Naruhito zaplanowano na 22 października, z tej okazji Japonia spodziewa się blisko 3500 gości ze 195 krajów świata.
Era cesarza Naruhito
Okres panowania cesarza Akihito był dla Japończyków czasem pokoju, równowagi, ale też trudności ekonomicznych i katastrof naturalnych. Już pod koniec 2018 roku japońskie media zaczęły tworzyć rankingi najciekawszych wydarzeń i podsumowywać kończącą się erę. Era Heisei dobiega końca i chociaż żegnana z nostalgią, musi ustąpić miejsca nowemu.
Wraz z wstąpieniem na tron nowego cesarza rozpocznie się kolejna era japońskiego kalendarza. Jej nazwa – Reiwa (令和) – została podana do publicznej wiadomości 1 kwietnia. Według oficjalnego tłumaczenia oznacza “piękną harmonię”. Japończycy z niecierpliwością czekają na to, co przyniesie.